Mechanizm walki i ucieczki, określony przez amerykańskiego psychologa Waltera Cannona,
jest fundamentalnym aspektem naszej fizjologii, służącym ochronie w obliczu zagrożenia.
Cannon zdefiniował tę reakcję jako homeostatyczną odpowiedź organizmu na
niebezpieczne zdarzenia. Mechanizm ten, wykształcony na przestrzeni ewolucji, pozwalał
naszym przodkom na szybką ocenę sytuacji i podjęcie odpowiednich działań: walki lub
ucieczki. W sytuacji zagrożenia, współczulny układ nerwowy mobilizuje organizm,
powodując przyspieszenie bicia serca, zwiększenie przepływu krwi do mięśni,
przyspieszenie oddechu oraz aktywację gruczołów potowych. Wszystko to ma na celu
przygotowanie ciała do natychmiastowego i intensywnego wysiłku fizycznego.
Współczesne zagrożenia różnią się od tych, z którymi zmagali się nasi przodkowie. Choć
dzisiaj rzadko spotykamy się z fizycznym zagrożeniem życia, takim jak atak drapieżnika,
mechanizm walki i ucieczki jest nadal aktywowany w odpowiedzi na codzienne stresory.
Mogą to być problemy zawodowe, finansowe, zdrowotne czy społeczne, takie jak pandemia
COVID-19, konflikty zbrojne czy obawy związane z inflacją. W takich sytuacjach organizm
nadal reaguje jak na bezpośrednie zagrożenie, co prowadzi do chronicznego stresu, jeśli
takie stany utrzymują się przez dłuższy czas. Przewlekły stres negatywnie wpływa na
zdrowie psychiczne i fizyczne, prowadząc do zaburzeń lękowych, depresji, problemów z
sercem oraz osłabienia układu odpornościowego.
Reakcję walki i ucieczki wywołują różne bodźce, w tym psychospołeczne oraz biologiczne.
Bodźce psychospołeczne, takie jak presja społeczna czy emocjonalne konflikty, mogą być
równie stresujące jak bodźce biologiczne, do których zaliczamy ekstremalne temperatury
czy hałas. Choć stres może mieć właściwości adaptacyjne i umożliwiać przetrwanie w
obliczu zagrożenia, zbyt długo utrzymujący się stan gotowości może prowadzić do
wyniszczenia organizmu.
Aby zapobiec negatywnym skutkom przewlekłego stresu, ważne jest, by umieć zarządzać
swoimi emocjami i reakcjami. Rozmowy z bliskimi, rozwijanie pasji oraz dbanie o rozwój
osobisty mogą pomóc w radzeniu sobie z trudnymi emocjami. W niektórych przypadkach
konieczne może być skorzystanie z psychoterapii, która pozwala na przepracowanie
szkodliwych schematów myślenia i redukcję stresu. Mechanizm walki i ucieczki jest
korzystny tylko wtedy, gdy działa krótkotrwale i adekwatnie do sytuacji. Ciągłe
funkcjonowanie w stanie gotowości bojowej jest niezdrowe i prowadzi do wyczerpania
organizmu. Dbając o zdrowie psychiczne i poczucie bezpieczeństwa, można uniknąć
poważnych konsekwencji zdrowotnych związanych z chronicznym stresem.
Autor: Robert Leszczyński