Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD)to przewlekłe, nawracające zaburzenie psychiczne, które wpływa na nastrój, energię i codzienne funkcjonowanie osoby chorej. Przejawia się występowaniem skrajnie odmiennych stanów emocjonalnych: z jednej strony depresji, z drugiej zaś epizodów maniakalnych lub hipomaniakalnych. Przebieg tej choroby charakteryzuje się okresami remisji, podczas których pacjent może funkcjonować niemal normalnie. Niemniej jednak, nawet w fazach przerwy aktywności choroby, u niektórych osób mogą utrzymywać się łagodne objawy. Przyczyny rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej są bardzo złożone i wciąż nie do końca poznane. Z pewnością odgrywają tutaj rolę czynniki biologiczne, genetyczne oraz środowiskowe. Czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu objawów może być przewlekły stres, traumatyczne przeżycia czy nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych. Ponadto zmiany hormonalne oraz powikłania okołoporodowe także mogą zwiększać ryzyko zachorowania na CHAD. Obraz kliniczny tej choroby jest bardzo zróżnicowany, ponieważ objawy zależą od fazy, w której znajduje się pacjent. Głównymi fazami CHAD są epizody depresyjne, maniakalne, hipomaniakalne oraz epizody mieszane. Choroba najczęściej rozwija się przed 35. rokiem życia, a jej pierwsze objawy mogą pojawić się już w młodym wieku, między 20. a 30. rokiem życia.
Epizod depresyjny charakteryzuje się obniżeniem nastroju, utratą radości z codziennych czynności i ogólnym spadkiem energii. Pacjenci odczuwają przytłaczający smutek, poczucie pustki, a także beznadziejności. Trudności z koncentracją i osłabienie pamięci sprawiają, że nawet najprostsze zadania, takie jak wstanie z łóżka czy przygotowanie posiłku, wydają się nie do pokonania. Często pojawia się bezsenność lub przeciwnie – nadmierna senność, utrata apetytu, a także brak popędu seksualnego. Depresja w CHAD może prowadzić do izolacji społecznej, a w skrajnych przypadkach pojawiają się myśli samobójcze, które mogą prowadzić do prób odebrania sobie życia.
Epizod maniakalny jest natomiast przeciwieństwem depresji. W manii pacjent doświadcza podwyższonego nastroju, nadmiernej pewności siebie oraz euforii. Energia wydaje się wręcz nieograniczona, a chory podejmuje się wielu działań jednocześnie, często nie kończąc żadnego z nich. Charakterystyczne są szybka mowa, przeskakiwanie z tematu na temat oraz tak zwana „gonitwa myśli”. W stanie manii często pojawiają się zachowania impulsywne i ryzykowne, jak na przykład nadmierne wydawanie pieniędzy, ryzykowne kontakty seksualne czy lekkomyślne podejmowanie decyzji. Pacjentom może brakować krytycyzmu wobec własnego zachowania, a w cięższych przypadkach dochodzi do urojeń wielkościowych, kiedy osoba zaczyna wierzyć w swoją wyjątkowość i niecodzienne zdolności. Zmniejszenie potrzeby snu jest kolejnym objawem, który sprawia, że pacjent może funkcjonować prawie bez odpoczynku. Hipomania to łagodniejsza wersja manii, podczas której objawy są mniej nasilone. Pacjent jest pełen energii, ma podwyższony nastrój, potrzebuje mniej snu i wykazuje wzmożoną produktywność. Jednak mimo pewnej kontroli nad zachowaniem hipomania może prowadzić do problemów – pacjenci mogą porzucać projekty w połowie lub podejmować decyzje, które przynoszą negatywne konsekwencje. Często spotykanym stanem w CHAD są także epizody mieszane, w których jednocześnie występują objawy depresji i manii. Pacjent może czuć głęboki smutek i beznadzieję, ale jednocześnie jest pobudzony, drażliwy, a nawet agresywny. Szybkie zmiany faz (rapid cycling) to kolejny wariant choroby, który oznacza, że w ciągu roku dochodzi do co najmniej czterech epizodów manii, depresji lub hipomanii. W skrajnych przypadkach (ultra-rapid cycling) zmiany te mogą występować nawet kilka razy w ciągu jednego dnia.
Diagnozowanie CHAD może być skomplikowane, zwłaszcza jeśli choroba rozpoczyna się od epizodów depresyjnych. W takich sytuacjach lekarze często mylą ją z depresją jednobiegunową. Z tego powodu ważna jest szczegółowa obserwacja objawów, takich jak cykliczność zmian nastroju czy pojawienie się objawów hipomaniakalnych. Diagnostyka obejmuje dokładny wywiad psychiatryczny, ocenę historii choroby pacjenta oraz wykluczenie innych przyczyn objawów, takich jak nadużywanie substancji psychoaktywnych czy choroby somatyczne. Leczenie jest długotrwałe i wieloaspektowe, a jego podstawą jest farmakoterapia. Ważne jest również, aby w trakcie leczenie pacjent korzystał z psychoedukacji, która pozwoli mu rozpoznawać objawy zwiastujące nawrót choroby oraz nauczyć się co może być dla danej osoby pomocne w utrzymaniu choroby w remisji. Z kolei psychoterapia, pomaga pacjentom radzić sobie z codziennymi trudnościami, stresem oraz problemami emocjonalnymi. W przypadkach ostrych epizodów maniakalnych, depresyjnych lub mieszanych, niezbędna może okazać się hospitalizacja psychiatryczna. Oprócz standardowej farmakoterapii i psychoterapii, istotną rolę odgrywają także zmiany stylu życia. Zdrowe nawyki, takie jak regularne ćwiczenia fizyczne, utrzymywanie regularnego rytmu dobowego (szczególnie regularny sen) i unikanie substancji psychoaktywnych (alkoholu, narkotyków), mogą pomóc w kontrolowaniu objawów i zmniejszeniu ryzyka nawrotów.
Warto pamiętać, że osoby chorujące na CHAD często borykają się z problemami związanymi ze stygmatyzacją i niezrozumieniem ich zaburzenia przez innych. Dobrze jest, gdy rodzina i przyjaciele osoby chorej rozumieją, czym jest ta choroba, jakie objawy mogą występować i w jaki sposób mogą wspierać osobę w trudnych chwilach. Wsparcie emocjonalne, cierpliwość i zrozumienie ze strony najbliższych mogą znacząco wpłynąć na poprawę jakości życia pacjenta. Przydatne w procesie zdrowienia mogą również okazać się grupy wsparcia zarówno dla pacjentów, jak i ich bliskich. Osoby chorujące oraz ich rodziny mają możliwość wymiany doświadczeń. Dodatkowo uczestniczenie w grupach wsparcia może pozwolić im na znalezienie bezpiecznej przestrzeni dającej poczucie przynależności, co pozwala łatwiej radzić sobie z poczuciem wykluczenia.
Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenie, które może znacząco wpływać na życie osobiste, zawodowe i społeczne. Niemniej jednak z odpowiednią opieką medyczną i psychologiczną możliwe jest osiągnięcie wysokiego poziomu funkcjonowania. Wczesna diagnoza, adekwatne leczenie, wsparcie społeczne i podejmowanie działań mających na celu zdrowy styl życia – to kluczowe elementy, które pomagają pacjentom w zarządzaniu chorobą oraz w radzeniu sobie z jej wyzwaniami.
Jeśli zauważasz u siebie lub bliskiej osoby objawy takie jak głęboki smutek, utrata radości życia, nagłe zmiany nastroju, nadmierne pobudzenie czy zachowania impulsywne, warto skonsultować się z psychiatrą. Jeśli masz już diagnozę i potrzebujesz wsparcia lub jesteś osobą, której bliski zmaga się z CHAD warto rozważyć wizytę u psychologa bądź psychoterapeuty.