Sytuacja osób chorujących psychicznie na przestrzeni ostatnich lat znacząco się zmieniła.
Społeczeństwo w coraz to lepszy sposób reaguje na kontakty z chorującymi, dając im
tym samym szansę na lepszy standard życia i utrzymanie lepszej kondycji zdrowotnej.
Mimo to nadal da się zauważyć w jak dużym stopniu brak wiedzy i lęk przed nieznanym
powoduje stygmatyzację osób chorujących psychicznie i jest przyczynkiem ich poczucia
wykluczenia i auto stygmatyzacji.
Kampanie takie jak „Zdrowie psychiczne. Nie odrzucaj. Spróbuj pomóc” czy
„Schizofrenia. Otwórzcie drzwi” oraz prowadzenie edukacji i badań nad zjawiskami
stygmatyzacji i stanu osób cierpiących na choroby psychiczne, mają nieoceniony wpływ
na polepszenie świadomości publicznej. Jednakże nadal są niewystarczające, aby
stosunek do chorujących się zmienił u większej części społeczeństwa. Ludzie mimo tych
przedsięwzięć raczej pozostaną niechętni i będą utrzymywać rezerwę, niż realnie
zaangażują się i zapoznają z problematyką chorób psychicznych. W badaniu piętna
choroby psychicznej przeprowadzonego przez Andrzeja Cechnickiego, Annę Bielańską i
Joannę Franczyk wśród osób z rozpoznaniem schizofrenii, aż 66% badanych uważa, że
ludzie odnoszą się negatywnie do osób chorujących psychicznie, 68%, że większość
ludzi unika z nimi kontaktu, a co najbardziej zaskakujące to że 54% osób uważa, że
należy unikać z nimi kontaktu, aby nie zostać odrzuconym społecznie. Przyczyną tego
może być sztywność i powierzchowność myślenia, a także podstawowy błąd atrybucji,
przez co ludzie uważają że specyficzne zachowanie, ubiór i styl rozmowy wynika z
osobowości osób chorujących, a nie z ich choroby. Mass media, tak nieocenione w
umiejętnościach budowy świadomości społecznej, nie angażują się w przedstawienie
prawdziwego stanu i przyczynowości chorób psychicznych, można by nawet rzec, iż
efektem działalności środków masowego przekazu jest pogłębienie piętna i stygmatyzacji
chorujących. Utrwalają one takie schematy o osobach cierpiących z powodu chorób
psychicznych jak np. agresja, nieprzewidywalność czy po prostu inność; dzieląc w ten
sposób społeczeństwo na „ich” i „nas”.
Relacje społeczne są istotnym elementem zdrowienia, i są one bardzo istotne dla
chorujących, np. uczestnicy środowiskowych systemów wsparcia możliwość kontaktów z
drugą osobą stawiają jako największą dla nich korzyść płynącą ze swojego uczestnictwa
w tychże systemach. Relacje te są tym bardziej istotne, że poprzez doświadczenie
choroby, osoby często nie są w stanie funkcjonować samodzielnie i zdane są na pomoc ze
strony drugiej osoby. Szersze sieci społeczne to lepszy wgląd w chorobę, a co za tym
idzie rzadsze i krótsze jak udowodniono hospitalizacje. W badaniu dotyczącym
funkcjonowania społecznego osób przewlekle chorych psychicznie uczestniczących w
środowiskowych programach wsparcia społecznego (Bronowski i inni, 2009)
udowodniono że przeszło 75% badanych to osoby samotne, nie posiadające stałych
partnerów. Sieci społeczne osób chorujących często ograniczają się do rodziny, terapeuty
i ewentualnie współpacjentów, w przypadku gdy chory korzysta z jakiegoś programu
wsparcia. Kolejnym aspektem, który należy wziąć pod uwagę, jest sytuacja zawodowa
osób chorujących psychicznie.
Posiadanie zatrudnienia jest dla chorujących kluczowe, ponieważ w konsekwencjach daje
poczucie kontroli nad swoim życiem, oraz pewną gamę niezależności. Pomimo wsparcia
finansowego ze strony Państwa Polskiego, pracodawcy z niechęcią zatrudniają osoby
chorujące psychicznie, być może powodem ich niechęci są zaburzenia funkcji
poznawczych, lub uboczne efekty farmakoterapii zmniejszające efektywność
wykonywanej pracy, ale też udział ma tu wspomniana na wstępie niewiedza i lęk przed
osobami chorymi. W badaniu Kaszyńskiego i Cechnickiego na 503 pracodawcach, 91,8%
twierdzi, że zatrudniając osobę, która chorowała psychicznie potrzebowałaby
dodatkowych informacji o jej chorobie. 56,4% uważa, że przeżycie epizodu choroby
psychicznej ogranicza zdolność do wykonywania pracy zarobkowej. Jednak tylko 33,4%
respondentów kiedykolwiek miało osobisty kontakt z osobami dotkniętymi chorobami
psychicznymi. W przypadku, gdy osoba chorująca psychicznie nie jest w stanie podjąć
pracy, może liczyć jedynie na bardzo niską rentę inwalidzką, prowadzi to nieuchronnie
do życia w biedzie i uzależnienia się od pomocy bliskich, a także powoduje spowolnienie
procesu zdrowienia.
Sytuacja osób chorujących psychicznie w Polsce nie należy do najlepszych, prowadzone
przez państwo akcje wspierające są pomocne, chociaż póki co nie wystarczające do
poprawy jakiegokolwiek stanu rzeczy. Wsparcie ze strony organizacji pozarządowych
proponujące akcje psychoedukacyjne, propagujące prawdziwy obraz choroby i chorego
psychicznie powoli tworzy różnice i daje nadzieję na stopniową poprawę ich
funkcjonowania. Bardzo ważne wydaje się utworzenie dialogu między chorującymi a
resztą społeczeństwa, ponieważ nie ma nic tak bardzo destygmatyzującego jak
bezpośredni kontakt ze stygmatyzowanym.
Autor: Robert Leszczyński
Bibliografia:
-Bronowski, P., Sawicka, M., Kluczyńska, S., ( 2009 ), Funkcjonowanie społeczne osób
przewlekle chorych psychicznie uczestniczących w środowiskowych programach
wsparcia społecznego. Postępy Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
-Kaszyński, H., Cechnicki A., ( 2011 ), Polscy pracodawcy wobec zatrudnienia osób
chorujących psychicznie. Psychiatria Polska, Kraków
-Cechnicki, A., Bielańska, A., Franczyk, J., ( 2007 ), Piętno choroby psychicznej:
antycypacja i doświadczenie. Postępy Psychiatrii i Neurologii, Kraków