Często słyszysz w rozmowach ze znajomymi, rodziną czy współpracownikami, że wszystko
dookoła doprowadza ich do skrajnych emocji, płaczu lub wściekłości? Być może sam/sama
odczuwasz Odczuwasz potrzebę, żeby wszyscy dali Ci w końcu święty spokój? To czego
doświadczasz jest trudne do opisania i nikt nie jest w stanie zrozumieć o co Ci chodzi? Być
może sprawdzałeś/aś już czy to depresja? To prawdopodobne, że właśnie doświadczasz
kryzysu psychicznego. Poniżej znajduje się kompendium wiedzy, która może Ci pomóc lepiej
zrozumieć to, czego doświadczasz i zaplanować, co można zrobić dalej:
- Kryzys psychiczny – co to znaczy?
Kryzys psychiczny to poczucie zaburzenia równowagi życiowej w skutek znaczących dla nas,
traumatycznych doświadczeń w życiu. Jest to sytuacja, w której wyczerpały się nasze
dotychczasowe sposoby radzenia sobie. Kryzys wymaga najczęściej przeprowadzenia
zasadniczych zmian, które pozwolą odzyskać spokój i harmonię. - Czy każdy kryzys wygląda tak samo?
Kryzys może występować na wielu płaszczyznach ludzkiego życia, poniżej opisano możliwe
rodzaje kryzysu oraz ich możliwe następstwa:
- Kryzys rozwojowy:
Każdy z nas przechodził w swoim życiu kryzys rozwojowy. Jest to rodzaj kryzysu, który
napędzany jest poprzez dorastanie i upływ czasu. Ma on tak samo negatywne, jak i
pozytywne skutki. Z wiekiem zmieniają się nasze potrzeby i pragnienia. Sytuacja w której
przechodzimy kolejny etap rozwojowy powoduje, że musimy poukładać na nowo nasze
środowisko i dostosować je do swoich potrzeb. Taka rearanżacja stylu życia jest
niejednokrotnie wymagająca, obfituje w nowe pytania, niepewność i uczucie niepokoju przed
nieznanym. Czujemy presję dokonania wyborów, których do tej pory nie musieliśmy
rozważać.
Amerykański psychoanalityk – Erik Erikson stworzył teorię psychospołeczną kryzysów
rozwojowych, w której opisał najważniejsze kryzysy w danej fazie życia:
- zaufanie – nieufność (niemowlęctwo)
- autonomia – wstyd i zwątpienie (wczesne dzieciństwo)
- inicjatywa – poczucie winy (wiek zabaw)
- pracowitość – poczucie niższości (wiek szkolny)
- tożsamość – niepewność roli (adolescencja)
- intymność – izolacja (wczesna dorosłość)
- kreatywność – stagnacja (dorosłość)
- integralność ego – rozpacz (dojrzałość)
W kryzysach rozwojowych możemy doświadczać uczucia niepewności, zagrożenia czy
dyskomfortu, może występować trudność w opanowaniu nowej sytuacji i narastające
konflikty wewnętrze i relacyjne.
Kryzysem sytuacyjnym nazywamy te wydarzenia, które powstały nagle, nieoczekiwanie lub
które są niecodzienne. Są to sytuacje, na które nie mamy bezpośredniego wpływu. Może to
być utrata czegoś lub kogoś ważnego (utrata pracy, śmierć bliskiego). Nagłe, traumatyczne
doświadczenie (wypadek, gwałt, pobicie), Nowopowstałe, sztywne ograniczenia w naszym
życiu (diagnoza choroby przewlekłej, nowotworu, niepełnosprawność). Kryzysy sytuacyjne
mogą mieć również pozytywny charakter (narodziny dziecka, otrzymanie nowej pracy,
zawarcie małżeństwa). Niezależnie czy mają wymiar pozytywny czy negatywny, wymagają
od nas pilnej reakcji, zmian i dostosowania. Kryzysy sytuacyjne z powodu swojej nagłości
należą do najbardziej intensywnych w odczuciach, powodują uczucie szoku, wysokiego
napięcia. Może to negatywnie odbić się na naszym zdrowiu, poczuciu swojej wartości,
planach na przyszłość lub relacjach z ludźmi.
- Kryzys chroniczny:
Ten rodzaj kryzysu jest przeciwieństwem kryzysu sytuacyjnego, ponieważ jest znacznie mniej
intensywny i nie dokucza nam tak wyraźnie w codziennym funkcjonowaniu. Powoduje
jednak stan nieustannego wyzbywania się energii życiowej. Wkrada się niezauważalnie do
naszego życia i towarzyszy nam przez długi okres czasu (niejednokrotnie przez wiele lat),
wysysając z nas energię jak pasożyt. Z czasem stajemy się coraz bardziej zmęczeni,
odsuwamy się od relacji i spraw, które stanowiły dla nas uprzednio przyjemność. Nie mamy
siły, czujemy się jakbyśmy nosili na sobie ogromny ciężar. Wiele spraw nas przerasta, przez
co jeszcze bardziej się wycofujemy w stronę samotności. Najbardziej odczuwany w tym
stanie jest nieustanny negatywny nastrój, ociężałość i wysokie uczucie spadku satysfakcji
życiowej. Chcąc zredukować poziom długotrwałego napięcia często sięgamy po używki, co
może prowadzić do rozwinięcia się uzależnienia np. od alkoholu, seksu czy hazardu. - Kryzys egzystencjalny:
Kryzys dotyczący sensu i celu życia. Podnoszący tematy związane z wartościami i postawami
życiowymi. Bardzo często wynika z uczucia niezadowolenia z czegoś co się wydarzyło,
niewykorzystanej okazji, rozczarowania rzeczywistością. Ma charakter rozliczający nas ze
swoich decyzji w przeszłości lub podsumowujący pewien etap życia. Nazywany jest często
kryzysem bilansowym. Przypada najczęściej na późną dojrzałość około 40 – 50 roku życia.
Może równie często pojawiać się w okresie dojrzewania – około 15 – 25 roku życia, gdy
przygotowując się na rozpoczęcie dorosłego życia rozliczamy się z podjętych dotychczas
decyzji. Najczęstszymi uczuciami towarzyszącymi temu kryzysowi mogą być: pustka
wewnętrzna, negatywny nastrój, brak motywacji, zrezygnowanie, wyobcowanie z relacji. W
skrajnych przypadkach kryzys egzystencjalny może prowadzić do depresji lub myśli i
tendencji samobójczych.
- Metody pomocy w przypadku doświadczania kryzysu
Najistotniejszym elementem w przechodzeniu kryzysów jest zasada by nie być w nich
samej/samemu. Obecność drugiej osoby i rozmowa o swoich doświadczeniach jest kluczowa.
Warto zadbać o otaczające nas sieci wsparcia.
W sytuacji gdy nasze próby wyjścia z kryzysu nie przynoszą uczucia ulgi i poprawy w
funkcjonowaniu, w zależności od naszych potrzeb i przeżywanego kryzysu konieczna może
okazać się interwencja specjalistyczna. Warto skorzystać z różnego rodzaju oddziaływań:
wsparcia psychologicznego, pomocy prawnej, medycznej lub materialno – bytowej.
Po pomoc specjalistyczną w zakresie rozpoznania problemu i wsparcie emocjonalne można
udać się do Ośrodka Interwencji Kryzysowej (OIK). Zadaniem interwentów kryzysowych w
pracy z klientem jest przede wszystkim przywrócenie podstawowego poczucia
bezpieczeństwa i wpływu na sytuację. Przygotowywany jest również wstępny plan pomocy.
Jest to praca często na pierwszy etap w zdrowieniu. W OIK możliwe jest otrzymanie wsparcia
w formie krótkoterminowej (maksymalnie około 10 – 15 spotkań).
Równie skuteczna może okazać się psychoterapia. Czyli wsparcie długofalowe ze strony
specjalisty, który pomoże odzyskać uczucie stabilności i spokoju w pierwszych etapach pracy,
pomoże też pogłębić wiedzę dotyczącą naszego funkcjonowania. Psychoterapia znacząco
wspiera możliwość uzyskania pełni pożądanej zmiany, ponieważ sięga do naszych schematów
działania, reakcji, wyuczonych zachowań i konfliktów wewnętrznych. Poznając siebie od
podstaw możemy wdrażać realną i stałą poprawę. Praca psychoterapeutyczna może dotyczyć
pracy z indywidualnymi osobami (dorośli i dzieci), całymi rodzinami lub pracy grupowej z
osobami o podobnych doświadczeniach kryzysu.
W kryzysach, które pojawiły się na tle sporów rodzinnych, przestępstwa, spraw dotyczących
działalności lub sprawowania opieki warto poznać możliwe rozwiązania prawne w ramach
konsultacji z radcą prawnym lub adwokatem.
Kryzysy dotyczące ubóstwa w rodzinie, przemocy, bezdomności, niepełnosprawności lub
opieki nad osobami chorymi – to kryzysy, które mogą wymagać wsparcia ze strony Ośrodka
Pomocy Społecznej, Centrum Pomocy Rodzinie, Policji lub Gminnej Komisji
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Każda gmina posiada przynależną do niej
instytucję wsparcia społecznego.
Bibliografia:
- Helena Sęk: Społeczna psychologia kliniczna. Warszawa: PWN, 2000, s. 486 – 490
- Aleksander Jacyniak, Zenomena Płużek: Świat ludzkich kryzysów. Kraków: WAM, 1996
Autor wpisu: Robert Leszczyński – PSYCHOLOG, INTERWENT KRYZYSOWY