Zmieniająca się pogoda, szczególnie w miesiącach jesienno – zimowych, może mieć znaczący wpływ na nasze samopoczucie i zdrowie psychiczne.
Sezonowe zaburzenia afektywne (ang. seasonal affective disorder – SAD), potocznie nazywane depresją sezonową, charakteryzują się nawracającymi cyklicznie epizodami obniżonego nastroju, nadmierną sennością i niskim poziomem energii. Zaburzenie to zostało po raz pierwszy opisane w 1982 roku przez Rosenthala i Lewy’ego i od tego czasu jest uznawane za specyficzny rodzaj zaburzeń afektywnych.
SAD jest związane przede wszystkim z niedoborem światła słonecznego, którego zaczyna brakować w miesiącach jesiennych i zimowych. To właśnie w tych porach roku zaczynają się pojawiać objawy przypominające depresję – uczucie smutku, brak energii, nadmierna senność, wzmożona potrzeba spożywania węglowodanów i wzrost masy ciała. Przez długie zimowe miesiące może występować także ograniczenie kontaktów społecznych, poczucie wyobcowania oraz obniżenie zainteresowania aktywnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność. Należy jednak pamiętać, że SAD to nie tylko depresja sezonowa – w niektórych przypadkach wiosną lub latem pojawiają się epizody hipomaniakalne, czyli stan wzmożonej energii, zmniejszonej potrzeby snu i zwiększonej aktywności. Osoby z hipomanią mogą odczuwać radość i euforię, większą towarzyskość, ale również rozdrażnienie czy problemy z koncentracją. Aby zdiagnozować SAD, wzorzec pojawiania się i ustępowania objawów musi utrzymywać się przez co najmniej dwa lata, z epizodami depresyjnymi lub hipomaniakalnymi występującymi w określonych porach roku.
Etiologia SAD nie jest w pełni poznana, jednak badania wskazują na istotne znaczenie zaburzeń rytmów biologicznych, które mogą być regulowane przez poziom światła. Jesienią i zimą zmniejsza się naturalna ekspozycja na światło słoneczne. Wpływ na powstawanie SAD mogą mieć również zaburzenia w wydzielaniu melatoniny, serotoniny, dopaminy i noradrenaliny. Zaburzenia te wpływają na funkcjonowanie zegara biologicznego, prowadząc do pogorszenia nastroju i zmęczenia.
SAD występuje częściej u kobiet (stanowią one ok. 60 – 90% pacjentów) oraz u osób młodszych. Częstość występowania wzrasta w rejonach o mniejszym nasłonecznieniu, a osoby z rodzinną historią zaburzeń nastroju są bardziej podatne na wystąpienie zaburzeń afektywnych. Ponadto SAD charakteryzuje się ścisłym związkiem z określoną porą roku, co pomaga w jego rozpoznaniu.
Leczenie sezonowych zaburzeń afektywnych obejmuje różne formy terapii, w tym fototerapię i psychoterapię poznawczo – behawioralną (CBT). Fototerapia polega na ekspozycji oczu na jasne światło o natężeniu od 2500 do 10000 luksów, co imituje naturalne światło słoneczne. Regularne stosowanie fototerapii może poprawić samopoczucie pacjentów, łagodząc objawy depresji. Jest to metoda bezpieczna, jednak przed jej rozpoczęciem zalecana jest konsultacja ze specjalistą. Psychoterapia poznawczo – behawioralna z kolei pomaga pacjentom identyfikować i modyfikować wzorce myślowe, które mogą przyczyniać się do występowania objawów SAD. Często obie metody są stosowane równolegle. Istotne w poprawie samopoczucia może być również regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu i dbanie o higienę psychiczną. W miesiącach zimowych, gdy światło słoneczne jest ograniczone, można zadbać o wyjścia na zewnątrz w słoneczne dni, aby naturalnie zwiększyć ekspozycję na światło. Jeśli jednak objawy SAD są nasilone i znacząco wpływają na jakość życia, warto skonsultować się z lekarzem psychiatrą.