Wyparcie jest jednym z kluczowych mechanizmów obronnych opisanych przez Zygmunta Freuda i polega na usuwaniu nieakceptowanych lub zbyt trudnych do zniesienia myśli, emocji lub wspomnień z naszej świadomości. Działa jak rodzaj mentalnej blokady, która pozwala nam radzić sobie z wewnętrznym napięciem i bólem, przesuwając trudne dla nas treści do podświadomości.
Większość osób, w mniejszym lub większym stopniu, wykorzystuje wyparcie dla zachowania swojego poczucia bezpieczeństwa. Bywa ono pomocne – niepamięć może chronić nasz obraz świata lub relacji, utrzymując go w zgodzie z tym, co znamy i do czego jesteśmy przyzwyczajeni. Konfrontacja z trudną prawdą mogłaby wiązać się z emocjonalnym bólem i koniecznością podejmowania trudnych decyzji, dlatego wyparcie często kusi jako sposób na przedłużenie życia w komfortowej bańce. Wyparcie pełni bardzo ważną funkcję ochronną, szczególnie w obliczu wydarzeń traumatycznych lub trudnych emocji, które mogłyby być zbyt przytłaczające, gdyby były przeżywane na poziomie świadomym. Na przykład ktoś, kto doświadczył traumatycznego wydarzenia w dzieciństwie, może zapomnieć o nim w dorosłym życiu – nieświadomie wypierając wspomnienie, które mogłoby wywołać silny stres lub smutek. Wyparcie pozwala nam zepchnąć te treści do nieświadomości, co może przynosić ulgę – jednak mechanizm ten ma swoje granice. Im dłużej stosujemy wyparcie, tym bardziej bolesna staje się późniejsza konfrontacja, a wiele z wypartych wspomnień powraca w formie snów, niejasnego niepokoju lub objawów psychosomatycznych. Bywa, że osoby, które intensywnie używają wyparcia, zmagają się z lękiem, obniżonym nastrojem czy trudnościami w relacjach, nie zdając sobie sprawy, że ich źródłem mogą być właśnie wyparte treści.
Według Freuda istota wyparcia „polega jedynie na odrzucaniu bodźca i trzymaniu go z dala od obszaru świadomości”. W praktyce oznacza to, że jeśli jakieś wewnętrzne przeżycie lub okoliczność wywołuje wystarczająco silne negatywne uczucia lub zaburza nasz obraz świata, może zostać przeniesiona do nieświadomości. Proces ten może dotyczyć całego doświadczenia emocjonalnego związanego z danym przeżyciem, a także towarzyszących mu fantazji i pragnień.
W psychoterapii wyparcie jest często analizowane w procesie terapeutycznym. Poprzez uświadomienie sobie ukrytych emocji i wspomnień, mamy szansę na ich przepracowanie i zredukowanie doświadczanego stresu. Uświadomienie sobie wypartego materiału, choć trudne, przynosi zwykle ulgę i pozwala na bardziej autentyczne przeżywanie emocji oraz lepsze rozumienie siebie.