Wprowadzenie:
Według wielu teorii psychologicznych istnieje kilka emocji podstawowych, które są powszechne wśród ludzi, niezależnie od kultury czy indywidualnych różnic. Paul Ekman, amerykański psycholog, zidentyfikował sześć emocji podstawowych, które uważał za uniwersalne: złość, radość, smutek, zaskoczenie, obrzydzenie, lęk. W tym wpisie skupimy się na lęku.
Obrzydzenie: Znaczenie, Ewolucja i Wpływ na Społeczeństwo
Każda osoba ma swoje własne źródła obrzydzenia – mogą to być zapachy, smaki czy widoki. Choć doświadczanie tej emocji nie jest zazwyczaj przyjemne, to jednak pełni ona istotną rolę w ludzkim życiu. Obrzydzenie ma swoje praktyczne znaczenie, a jego naturalną funkcją było zapewne wspomagania mechanizmów obronnych. Dziś, choć łatwiej jest się odciąć od przedmiotów wywołujących obrzydzenie, to samo uczucie może nadal generować pozytywne skutki. Jakie są więc funkcje obrzydzenia?
Uniwersalność Wstrętu
Nawet Ci, którzy uważają się za najodporniejszych na przykre bodźce, ostatecznie znajdą coś, co wywołuje w nich obrzydzenie. Ta silna emocja jest nieco tajemnicza dla psychologów, ale istnieje przekonanie, że pełni pewną rolę w ochronie jednostki już przed urodzeniem.
W pierwszym trymestrze ciąży, kobiety często stają się bardziej przewrażliwione, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. W tym czasie skłonność do odczuwania wstrętu wzrasta, co może chronić zarówno matkę, jak i dziecko przed spożyciem potencjalnie szkodliwych substancji. Badania sugerują, że reakcja obrzydzenia ma korzenie ewolucyjne i jest związana z chronieniem przed zagrożeniem dla zdrowia.
Badacze, tak jak Fessler i Navarette, odkryli, że młodzi ludzie łatwiej ulegają uczuciu obrzydzenia. Związują to z faktem, że wraz z wiekiem maleje możliwość posiadania potomstwa, co zmniejsza intensywność tego mechanizmu obronnego. Inni badacze, tak jak Rozin, Haidt i McCauley, twierdzą, że obrzydzenie ewoluowało z niechęci do nieprzyjemnych smaków oraz związanego ze zwierzęcą naturą – seksualnością, śmiercią i brakiem higieny.
Wymiar Kulturowy Obrzydzenia
Obrzydzenie nie ogranicza się tylko do fizycznych aspektów. Ludzie mogą również doświadczać obrzydzenia w stosunku do innych ludzi, co jest częściowo kształtowane przez czynniki kulturowe, wychowanie i środowisko społeczne. W krajach wschodnich, takich jak np. Indie można zaobserwować najbardziej rozwinięte poczucie obrzydzenia w stosunku do innych ludzi, najprawdopodobniej są to skutki funkcjonowania systemów opartych na kastach społecznych i wykluczeniu, podczas gdy w krajach zachodnich, rozwój demokracji i ruchów równościowych przyczynił się do zmiany podejścia do odmienności.
Ostatnio zdefiniowano także zjawisko zwane obrzydzeniem moralnym, które jest wewnętrznym sprzeciwem wobec zachowań sprzecznych z zasadami współżycia społecznego, takich jak kradzież, zdrada czy zabójstwo. Odczucie obrzydzenia wobec moralnego aspektu jednostki może być mniej wyraźne, ale społeczeństwo często ma tendencję do odpychania osób podejrzanych o przestępstwo.
Ewolucyjny Kontekst Obrzydzenia
Współczesna ewolucja wpływa na nasze doświadczenia emocjonalne. Niektóre mechanizmy obronne, które kiedyś były kluczowe dla przetrwania, obecnie utraciły swoje pierwotne znaczenie, choć nadal są głęboko zakorzenione w naszym organizmie. Mimo że łatwo jest się odciąć od obrzydliwych bodźców, to wstręt nadal odgrywa swoją rolę.
Podsumowanie
Obrzydzenie jest złożoną emocją, której istnienie można tłumaczyć zarówno z perspektywy ewolucji, jak i społeczeństwa. Pełni ona istotne funkcje w naszym życiu, zarówno ochronne, jak i społeczne. Zrozumienie mechanizmów obrzydzenia może pomóc nam lepiej radzić sobie z tą emocją i lepiej zrozumieć jej wpływ na nasze codzienne decyzje i interakcje